Âu Cơ là con gái của Đế Lai, là tổ của Bách Việt.
Âu Cơ là nàng Âu (chữ cơ trong Hán văn có nghĩa là người phụ nữ đẹp cả nết cả người). Nhưng hai chữ Âu, Cơ có thể mang hàm ý nói về hai tộc người có danh xưng là Âu và Cơ. Âu là nhánh tộc Việt có cội nguồn lâu đời cùng với Lạc. Họ Lạc đã góp phần cùng Lạc Việt bảo tồn quốc thổ Âu Lạc, liên kết cùng nhau giữ vững truyền thống cộng đồng Việt cổ. Họ Cơ là một bộ lạc liên minh trong đó có nhiều thành viên đã Việt hóa thành người Việt cổ. Âu Cơ là hình ảnh có tính chất tiêu biểu cho lớp người mới với hai dòng máu Âu và Cơ hòa thành.
Chuyện rằng: Trong khi đi tuần thú phương Nam, Đế Lai đã để Âu Cơ lại nơi hành tại. Khi Lạc Long Quân đi đến đây, thấy Âu Cơ xinh đẹp nên đem lòng yêu, liền hoá thành trang nam tử phong tư tú lệ, tả hữu kẻ hầu người hạ đông đúc. Âu Cơ thấy thế vui mừng e thẹn, bằng lòng đi cùng Lạc Long Quân và cùng nhau sinh hạ được bọc trăm trứng. Về sau thuỷ thổ tương khắc bèn chia 50 con theo cha và 50 con theo mẹ. Âu cơ và 50 con lên ở đất Phong Châu (nay là huyện Bạch Hạc tỉnh Phú Thọ), suy phục lẫn nhau, cùng tôn người con cả lên làm vua, hiệu là Hùng Vương, lấy tên nước là Văn Lang.
